Hersenaandoeningen

Er zijn verschillende aandoeningen van de hersenen en het zenuwstelsel waarvoor opname op de intensive care nodig kan zijn.

Subarachnoïdale bloedingen zijn bloedingen in of rond de hersenen onder één van de hersenvliezen: het spinnenwebvlies of het arachnoïdea. In Nederland komt dit jaarlijks bij ongeveer 1.500 patiënten voor.

Het gaat daarbij om relatief jonge patiënten, waarbij vrouwen aanzienlijk vaker worden getroffen dan mannen.

Meestal treden subarachnoïdale bloedingen op vanuit een vaatverwijding (aneurysma) van een van de slagaders in de schedel die de hersenen van bloed voorzien. De oorzaak van een spontane SAB is in 85% van de gevallen een gescheurd (geruptureerd) aneurysma. Een subarachnoïdale bloeding kan ook uit een afwijkende kluwen bloedvaten, een zogenaamde arterioveneuze malformatie (AVM).

Vroeger dacht men dat aneurysmata aangeboren waren, maar nu weten we dat deze zwakke plekken in de vaten in de loop van het leven ontstaan. Risicofactoren voor het ontstaan van deze aneurysmata zijn hypertensie (hoge bloeddruk), roken, polycysteuze nierziekten, meerdere familieleden met een subarachnoïdale bloeding en vaatverkalking.

• Zeer acute, zeer hevige hoofdpijn.
• Misselijkheid, braken.
• Verminderd bewustzijn of bewusteloosheid.
• Uitvalsverschijnselen.
• Nekstijfheid (de kin kan niet op de borst worden gelegd)
• Blazende ademhaling.
• Soms scheefstand van de mond

In Nederland zijn er een aantal gespecialiseerde neurologische centra waar patiënten met een SAB ten gevolge van een gescheurd aneurysma kunnen worden geopereerd.

Behandelmethoden zijn het “coilen” en het “clippen”.

Bij coilen wordt het gescheurde aneurysma dichtgemaakt door middel van platina spiraaltjes. Hierbij wordt een vaatkatheter (slangetje) in de liesslagader ingebracht en onder doorlichting naar het begin van het aneurysma geschoven. Via deze katheter worden de spiraaltjes in het aneurysma gebracht. De spiraaltje krullen in het aneurysma op en vullen de holte van het aneurysma geheel. Hierdoor wordt het aneurysma helemaal gesloten van de bloedaanvoer en kan niet meer opnieuw gaan bloeden.

Coilen heeft de voorkeur boven het uitschakelen van het aneurysma door clipping’. Voor clippen is een operatie nodig waarbij een luikje in het schedeldak wordt gemaakt. Door dit luikje heen kan het aneurysma rechtstreeks met een klemmetje worden afgesloten. Behandeling van het aneurysma dient om een nieuwe bloeding uit hetzelfde aneurysma, een zogenaamde ‘rebleed’, te voorkomen, maar kan de schade die is ontstaan door de bloeding niet herstellen. Het risico van een rebleed is vooral de eerste dagen na de bloeding groot. Behandeling van een subarachoïdale bloeding vindt bij voorkeur plaats in een gespecialiseerd neurologisch centrum.

Ongeveer een derde deel van de patiënten met een SAB overlijdt, een derde deel houdt blijvende schade over en een derde deel van de SAB-patiënten zal geheel kunnen herstellen. De patiënt wordt na de coiling of clipping een tijd op de intensive care opgenomen. Op lange termijn kunnen patiënten verlammingen of spraakstoornissen overhouden als gevolg van de bloeding of door later ontstane vaatkrampen. Sommige patiënten houden hoofdpijnklachten en kunnen er (lichte) geheugen- en concentratiestoornis en een verandering van karakter aan overhouden.

Elk jaar wordt er bij 1.000 tot 1.500 mensen in Nederland de diagnose van een kwaadaardige primaire hersentumor gesteld.

Hersentumoren worden verdeeld in:

• primaire tumoren: de tumor ontstaat in het hersenweefsel zelf
• secundaire tumoren: uitzaaiingen of metastasen van een kwaadaardig gezwel elders in het lichaam.
• De hypofyse is een klein kliertje ter grootte van een erwt dat zich aan de onderkant van de hersenen bevindt. Het produceert veel belangrijke hormonen. Hypofysetumoren zijn meestal goedaardig en ontstaan in een holte in de schedelbasis. Ze kunnen verwijderd worden via een operatie door de neus.

Deze patiënten worden doorgaans niet op de IC opgenomen tenzij er een complicatie optreedt tijdens of na de operatie.

Door het groeien van de tumor ontstaat er een verhoogde druk in de schedel (intracraniële druk) en dat veroorzaakt hoofdpijn, die eerst af en toe aanwezig is, maar later erger wordt en er de hele tijd is. Op momenten van drukverhoging, zoals bij hoesten, niezen en persen verergeren de klachten. Soms is een epileptische aanval (insult) het eerste symptoom van een hersentumor.

Wanneer de tumor groeit, kunnen er afhankelijk van de plaats van de tumor, meer verschijnselen optreden. Dit komt omdat de tumor het omliggende hersenweefsel beschadigt. Klachten kunnen zijn: krachtverlies in arm of been, minder goed zien, duizeligheid en problemen met het evenwicht. Daarnaast kunnen er problemen optreden met zien en horen, praten en slikken. Ook gedragsveranderingen en verwardheid kunnen optreden bij een hersentumor.

De meeste hersentumoren worden operatief verwijderd. Als de tumor aan de buitenzijde van de hersenen ligt, kan de tumor vaak in zijn geheel verwijderd worden. Maar soms is de tumor moeilijk bereikbaar of ligt het te dicht bij belangrijke structuren en kan de tumor niet (in zijn geheel) worden verwijderd.

Sommige tumoren kunnen ook met medicatie of met bestraling behandeld worden. Operaties voor hersentumoren vinden in gespecialiseerde centra plaats. Na de operatie wordt de patiënt (meestal kort) op de intensive care opgenomen.

Per jaar krijgen tussen de 4-6 per 100.000 inwoners een bacteriële meningitis, ofwel hersenvliesontsteking. Er zijn drie hersenvliezen, van binnen naar buiten: het zachte hersenvlies dit ligt direct om de hersenen, het spinnenwebvlies (arachnoidea) en het harde hersenvlies. De hersenvliezen dienen ter bescherming van de hersenen. Bij meningitis zijn zowel het spinnenwebvlies (arachnoïdea) als het hersenvocht (liquor) in de vochtruimte tussen spinnenwebvlies en hersenen ontstoken.

Door introductie van nieuwe vaccins, zoals voor de meningokok C, is het aantal gevallen van bacteriële meningitis de laatste jaren gedaald. De recente opkomst van  de meningokok type W in ons land maakt duidelijk dat meningitis een zeer ernstige ziekte is, met een aanzienlijke kans op overlijden of op blijvende schade.

Hersenvliesontsteking wordt meestal veroorzaakt door een bacterie, maar kan ook door een virus veroorzaakt worden. Bacteriële hersenvliesontsteking verloopt vaak ernstiger dan een virale en heeft een grote kans op blijvende schade en op overlijden. De meeste hersenvliesontstekingen ontstaan buiten het ziekenhuis, maar het kan ook ontstaan na een operatie aan het hoofd, de rug of na een ongeluk waarbij een schedelbasis fractuur is opgelopen. Er ontstaat dan een verbinding tussen “buiten” en de hersenvliezen en hersenvocht, waardoor bacteriën naar binnen kunnen komen en een ontsteking kunnen veroorzaken.

Hoge koorts, toenemende hoofdpijn, nekstijfheid en verwardheid zijn belangrijke symptomen. Nekstijfheid, waarbij de kin niet op de borst gebracht kan worden, is typerend voor meningitis. De ziekte begint vaak als een griep, een oorontsteking of verkoudheid die echter niet binnen een paar dagen beter wordt. Meningitis is niet altijd gemakkelijk te herkennen, omdat de nekstijfheid soms ontbreekt of de ziekte soms langzaam begint. Ook kunnen er epileptische aanvallen optreden en kunnen er herseninfarcten of uitval van zenuwen ontstaan, met doofheid, niet goed kunnen zien of praten en verlammingsverschijnselen kunnen ontstaan. Sommige vormen van bacteriële meningitis kunnen overgaan in een sepsis, waarbij de patiënt nog zieker wordt en waarbij puntvormige, niet wegdrukbare bloedinkjes in de huid kunnen ontstaan. De meningokokken bacterie is daar een gevreesd voorbeeld van. Er is dan een verlaagd bewustzijn en er kan orgaanfalen ontstaan met een grote kans op een snel overlijden. Bij hen die overleven kan er grote schade aan de ledematen, vingers en tenen ontstaan en kan er andere blijvende restschade optreden.

De diagnose wordt gesteld op basis van de anamnese, waarbij nekstijfheid een alarmsignaal is. Door middel van een lumbaalpunctie wordt hersenvocht afgenomen. Bij een lumbaalpunctie wordt tussen de ruggenwervels door met een naald hersenvocht afgenomen. Bij meningitis zijn er ontstekingscellen en bacteriën in het hersenvocht waardoor dit troebel wordt. Door het kweken van het hersenvocht kan bepaald worden wat de veroorzaker van de meningitis is. Dat is belangrijk om zo gericht mogelijk de juiste antibiotica te kunnen geven. Soms is het niet mogelijk om een lumbaal punctie te doen, bijvoorbeeld bij het gebruik van bloedverdunners. Dan worden er meerdere antibiotica toegediend.

Meningitis is een ernstige ziekte waarbij zo snel mogelijk gestart moet worden met antibiotica. Patiënten die naast de meningitis ook tekenen van een sepsis dan wel een ernstig verlaagd bewustzijn hebben, worden op de intensive care opgenomen. Daar worden de falende orgaansystemen verder ondersteund met bijvoorbeeld beademing, dialyse of medicatie.

Behandeling van epileptische aanvallen en ondersteuning van de ademhaling bij uitputten en het ingrijpen bij verslikken zijn ook redenen voor IC-opname.

Als een hersenvliesontsteking niet behandeld wordt is de sterftekans 100%. Daarom is het snel stellen van de diagnose en het snel starten met de antibioticabehandeling zeer belangrijk.

Een deel van de patiënten zal langdurig klachten overhouden: verminderd geheugen, problemen met zien, horen, lopen en concentratiestoornissen.

Veel bacteriesoorten die meningitis veroorzaken komen vaak voor in de mond-neus- en keelholte en worden via druppeltjes naar anderen overgedragen. Meestal blijft het hierna bij een verkoudheid. Maar door nog onopgehelderde redenen kan iemand een meningitis krijgen. Wanneer iemand buiten het ziekenhuis een meningitis heeft opgelopen, wordt hij voor de zekerheid 24 uur in quarantaine verpleegd. Na 24 uur antibioticatoediening zijn alle besmettelijke bacteriën dood en kan de isolatie gestopt worden.

Wanneer de hersenvliesontsteking wordt veroorzaakt door de meningokok kan het zijn dat ook andere mensen besmet zijn. Daarom krijgen degenen die in de week voorafgaande aan het optreden van de meningitis bij de patiënt nauw contact met hem hadden, een antibioticumkuur voorgeschreven. Onder nauw contact wordt verstaan: wonen in het zelfde huis of een of meerdere dagen ten minste vier uur intensief contact, zoals in dezelfde ruimte zijn.

Het Guillain-Barré syndroom (GBS) is een acute neurologische ziekte die meestal na een ‘gewone’ infectie van de bovenste luchtwegen of diarree ontstaat. GBS komt zowel bij mannen als vrouwen voor en op alle leeftijden, ook bij kinderen. De ziekte komt in Nederland jaarlijks bij twee- tot driehonderd mensen voor. In 2013 werden 86 patiënten met Guillain Barré op de IC opgenomen.

Een neurotrauma is een hersenbeschadiging ten gevolge van een kracht tegen het hoofd. Dit kan optreden na bijvoorbeeld een verkeersongeluk, een val op het hoofd, een klap op het hoofd, of een zwaar voorwerp dat het op hoofd valt. Een neurotrauma kan ook in het ruggenmerg plaatsvinden, of in een combinatie van hersenen en ruggenmerg. Patiënten met een neurotrauma vormen één van de jongste patiëntengroepen op de intensive care.

Een CVA wordt ook wel beroerte genoemd. Het is een acute aandoening doordat er een plotselinge verstoring van de doorbloeding van de hersenen optreedt.

We verdelen CVA’s in: