Niet alleen de ziekte of het ongeval die aanleiding zijn voor opname en behandeling op de intensive care, maar ook de IC- behandelingen zelf kunnen hun sporen achterlaten. Sinds 2012 wordt daar de term Post Intensive Care Syndroom voor gebruikt. Dit zijn de nieuwe of verergerde gezondheidsproblemen die ontstaan na het doormaken van kritieke ziekte en de IC-behandeling en die blijven bestaan of zichtbaar worden na ontslag uit het ziekenhuis. Deze problemen kunnen zowel op lichamelijk, cognitief (denken en geheugen) als psychisch vlak liggen. Ook de naasten kunnen PICS ontwikkelen. De problemen liggen dan op psychisch gebied (PICS-Familie).
De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar de risicofactoren voor het ontstaan van PICS(-F).
De grootste risicofactoren voor het ontstaan van PICS zijn:
- zware sedatie, het diep in slaap houden van de patiënt
- delirium
- immobiliteit= niet bewegen: langdurige bedlegerigheid, waarbij door de ernstige ziekte en de sedatie de patiënt lange tijd niet of nauwelijks beweegt
- sepsis
- hypoxie: te lage doorbloeding van de weefstel met zuurstoftekort in de weefsels
- hypoglycemie: te lage bloedsuikers.
Om PICS(-F) te voorkomen wordt de ABCDEFGH bundel ingezet, een groep samenhangende maatregelen die de risico’s van sedatie, delirium en de bedlegerigheid aanpakt. Het inzetten van de ABCDEFGH bundel is de laatste jaren gemeengoed geworden op de intensive cares.
Elke intensive care geeft zijn eigen invulling aan de ABCDEFGH bundel. Hieronder wordt het principe van deze preventieve maatregelen beschreven. ABCDE maatregelen zijn bedoeld voor de preventie van PICS bij de patiënt, de FGH zijn (ook) bedoeld voor preventie van PICS-F.
Onderzoek, voorkom en behandel pijn
Assess, prevent and manage pain
Er wordt goed gekeken of de patiënt pijn heeft. Hoge bloeddruk en snelle hartactie kunnen wijzen op pijn, maar zeggen niet alles. Daarom gebruikt de verpleging verschillende methodes om de pijn te scoren, dat kan ook bij de niet aanspreekbare patiënt.
Met de juiste pijnmedicatie kan pijn en lichamelijk onbehagen tegen worden gegaan en kan er mogelijk minder of minder sterke slaapmedicatie nodig zijn.
Dagelijkse “wakker maken” en onderzoeken of de beademing afgebouwd kan worden
Both Spontaneous Awakening Trials and Spontaneous Breathing Trials
- dagelijkse ‘wakker maken’ gebeurt door het infuus met slaapmedicatie tijdelijk uit te zetten en te controleren of de patiënt met minder of geen medicatie ook comfortabel blijft.
Dit gebeurt in aanwezigheid van een verpleegkundige, om de veiligheid te van de patiënt te garanderen en om snel in te kunnen grijpen als dat nodig is. - het is belangrijk om de beademde patiënt zo snel en verantwoord mogelijk zelf te laten ademen. Dit beschermt het longweefsel en vermindert het verlies van spierkracht van o.a. het diafragma (middenrif) en de ademhalingsspieren.
Keuze van pijnmedicatie (analgetica) en slaapmedicatie (sedativa)
Choise of Analgesia and Sedation
- er wordt gestreefd naar een zo laag mogelijke dosering slaapmedicatie (sedatie), waarbij de patiënt rustig, maar wakker is.
- de voorkeur gaat daarbij uit naar medicatie die zowel een pijnstillende als sederende werking heeft, omdat pijn onrust kan veroorzaken. Pijn en onrust moeten voorkomen worden.
- als pijn, lichamelijk onbehagen en onrust worden tegengegaan, zal er minder sedatie en slaapmedicatie nodig zijn.
Onderzoek, voorkom en behandel een delier
Delirium: Assess, Prevent and Manage
Het doormaken van een delier is een grote risicofactor voor het ontstaan van cognitieve klachten (zoals problemen met geheugen, denksnelheid, woordvindingsstoornissen, ruimtelijk inzicht, multitasking)
Met name de duur van het delier speelt is daarbij belangrijk.
- er wordt dagelijks getest of de patiënt een delier doormaakt m.b.v. screeningstesten. Familie kan helpen om een delier te herkennen, zij zien afwijkend gedrag eerder omdat zij hun dierbare zo goed kennen
- medicatie dat een delier kan uitlokken wordt niet of zo min mogelijk gegeven
- de thuismedicatie wordt zo mogelijk voortgezet
- een goed dag-nachtritme is nodig
- ’s nachts zo min mogelijk licht, alarmen op zacht, slaapmasker op en oordoppen in
- de patiënt wordt zoveel mogelijk betrokken bij zijn verzorging, daglicht, een kalender en (digitale) klok in zicht, foto’s in zicht, hoorapparaat in en bril op. Zodra het kan: bewegen in bed, uit bed, in een stoel, lopen op de gang, met hulp van de fysiotherapie.
Zo vroeg mogelijk bewegen en oefenen
Early Mobility and Exercise
Zo snel mogelijk de spieren weer gebruiken is nodig om de IC verworven spierzwakte zo veel mogelijk te voorkomen. IC verworven spierzwakte komt voor bij:
- een derde van de beademde patiënten
- de helft van de patiënten die een sepsis hebben doorgemaakt.
- ongeveer de helft van de patiënten die langer dan een week op de intensive care liggen.
Zo snel als dat medisch gezien verantwoord is, moet de patiënt fysiotherapie krijgen. Dat kan vaak al gestart worden als de patiënt gesedeerd aan de beademing ligt.
Betrek de familie bij de behandeling en besluitvorming en help hen daarbij
Family Engagement and Empowerment
Familie gerichte IC-zorg komt steeds meer in zwang op de Nederlandse intensive care afdelingen.
PICS-F omvat de psychische gevolgen die naasten ervaren ten gevolge de intensive care opname van hun dierbare. Terwijl IC-patiënten vaak geen herinnering hebben aan hun kritieke ziekte, is deze periode voor hun familie vaak enorm stressvol. Nare beelden, herinneringen, gesprekken, zorgen, stress, onzekerheid, verdriet, onbekendheid met de intensive care omgeving, onmacht, angst en moeheid liggen ten grondslag hieraan.
Een derde van de familieleden van IC-patiënten hebben tijdens of na de IC-opname depressieve klachten of PTSS symptomen, ongeveer 70 % ervaart angstsymptomen.
Deze psychische problemen kunnen, onbehandeld, jaren blijven bestaan.
Familieleden moeten dus gesteund worden tijdens de IC-opname. Deze hulp moet actief geboden worden
- door de naasten actief te betrekken bij de ic opname kunnen zij een stuk regie behouden
- het bijhouden van een dagboek is voor de patiënt en naaste een effectief middel om alle gebeurtenissen later een plaats te kunnen geven.
- is er een vangnet voor naaste familie aanwezig?
- ruime bezoektijden
- de familie wordt gevraagd persoonlijke spullen mee te nemen, worden betrokken bij de verzorging en hen wordt gevraagd een poster over de patiënt maken voor achter het bed, zodat de patiënt toegesproken kan worden op wie hij is.
Het ontslag vanaf de IC naar de verpleegafdeling moet goed begeleid worden
Good handoff communication
Voor veel IC-patiënten is de overgang van de IC naar de verpleegafdeling groot. De overdracht moet daarom goed plaatsvinden. Het is prettig als de verpleegkundige van de verpleegafdeling op de IC komt kennis maken met de patiënt en naasten. De overdracht moet goed geregeld zijn, zodat op de verpleegafdeling goed bekend is met de ziekteperiode op de IC van deze patiënt en de bijzonderheden in de behandeling en verzorging die deze patiënt nog nodig heeft. In sommige ziekenhuizen komt de IC-verpleegkundige in de eerste dagen na ontslag van de IC op de verpleegafdeling langs bij de patiënt. Dit maakt voor de patiënt en naasten de overgang van de IC naar de verpleegafdeling prettiger. De IC-verpleegkundige kan op deze manier de de zorg aan deze patiënt goed overdragen, bijvoorbeeld bij het verzorgen van een tracheostoma.