Soms gaat het niet goed als iemand van wie je houdt op de ic ligt. Soms gaat het zo slecht dat jouw dierbare overlijd.
Als iemand gaat overlijden wil je afscheid nemen. Je zegt dan dag tegen iemand, iemand die je daarna niet meer (levend) ziet. Afscheid nemen is belangrijk want het kan helpen bij je gevoelens daarna. Het kan ook helpen bij hoe je later met die gevoelens omgaat. De laatste momenten kun je later vaak ook nog herinneren. Ouders vinden het soms lastig om te praten over verdrietige dingen. Het kan zijn dat ze je niet verdrietig willen maken en daarom je erbuiten willen houden. Maar het is juist goed om goed op de hoogte te zijn en te weten wat er aan de hand is. Als je je gevoelens kunt delen kun je er ook voor elkaar zijn.
Elk afscheid is anders en iedereen denkt er weer anders over. Je mag zelf kiezen waar je wat aan hebt.
Voorbereiding
Als je voor het eerst naar de ic gaat is het goed als je je voorbereid op wat je gaat zien. Kijk het filmpje: Op bezoek op de ic. Je kunt vragen of iemand een foto maakt van hoe diegene er nu uitziet. Veel mensen die op de ic liggen en zo ernstig ziek zijn dat ze gaan overlijden, krijgen een medicijn toegediend waarvan het lijkt alsof je slaapt, vaak zijn de ogen dan ook dicht. Het is goed als er iemand (een volwassene) met je meegaat. Die kan je ook vragen vooraf stellen:
- Hoe ziet het eruit?
- Hoe doet de persoon die ziek is?
- Hoe ruikt het daar?
- Hoe heet de ziekte waaraan de dierbare dood gaat?
- Waarom gaat diegene dood?
Wel of niet gaan?
Je mag zelf beslissen of je afscheid wil nemen. Sommige ouders vinden dat erg spannend. Ze willen je beschermen tegen verdriet, leg uit dat je juist wel erbij wilt zijn en erbij wilt horen. Samen verdriet delen kan ook helpend zijn. Als je niet wilt gaan is dat ook goed, iedereen neemt afscheid op zijn eigen manier. Je kan ook bijvoorbeeld bij de begrafenis afscheid nemen. Het is niet verplicht om te gaan.
Wat kan je zeggen tegen iemand die gaat overlijden?
Je kan zeggen:
- Ik hou van je,
- Ik ga je missen,
- Ik vind je lief,
- Dag lieve …,
- Je mag gaan, het is goed zo,
- Dankjewel, bijvoorbeeld voor dat je er altijd was of dat je me knuffelde.
Wat doe je tijdens het afscheid?
Kies iets wat goed past bij jullie. Je kunt bijvoorbeeld een tekening op hangen, een lied zingen, samen naar muziek luisteren, een gedicht oplezen, samen bidden. Samenzijn en het verdriet delen kan ook heel fijn zijn.
Meestal mag je de dierbare die gaat overlijden aanraken. Je kan bijvoorbeeld een hand vast houden. Er mogen foto’s gemaakt worden van de laatste keer bij de dierbare. Een foto hoeft je nooit meer te zien als je hem gemaakt hebt, maar je kunt hem niet opnieuw maken. Later heb je misschien vragen over hoe het was en foto’s kunnen daarbij helpen. We hebben mooie foto’s gezien bijvoorbeeld alle handen van het gezin voor t laatst bij elkaar.
Iedereen reageert weer anders als iemand overlijdt. Je mag huilen en boos zijn, sommige mensen gaan ook lachen. Dat mag. Alle gevoelens zijn goed en iedereen reageert weer anders. Soms zal je zien dat volwassenen ook huilen of boos zijn, zij hebben ook allerlei gevoelens. Het kan ook zijn dat je niet gaat huilen of niet verdrietig bent. Sommige kinderen zijn ook blij bijvoorbeeld omdat iemand dan geen pijn meer heeft of zo ziek is als hij of zij doodgaat.
Sommige kinderen voelen zich schuldig om iets wat ze gedaan hebben of juist niet hebben gedaan. Weet dat jij nooit schuldig bent aan het overlijden van de dierbare. Iedereen maakt wel eens een fout, daar hoef je je niet schuldig over te voelen. Veel kinderen voelen zich wel eens schuldig, praat erover met een volwassene, die kan je misschien ook wel geruststellen.
Wat doe je niet?
Bij een overlijden willen veel mensen dat het rustig is, dus je gaat niet rondrennen of roepen.
Ouders zeggen wel eens als iemand doodgaat dat iemand gaat slapen of een lange reis gaat maken, het is beter als ouders dat niet zeggen maar juist eerlijk zijn over wat de dood betekent.
Je mag iemand niet uitlachen omdat hij anders doet dan je verwacht. Iedereen reageert anders, soms kan dat in jouw ogen gek zijn. Het helpt als je weet dat iedereen andere gevoelens heeft.
Boos worden omdat iemand huilt of lacht, alle gevoelens zijn goed, ook van anderen.
Na het bezoek
Zoek een plek op en te vertellen hoe je het vond. Wat heb je gezien, hoe voelde het, wat betekende het bezoek etc.
Sommige kinderen vinden het fijn om niet te praten maar om het op te schrijven of een tekening van te maken. Of om bijvoorbeeld een dagboek bij te houden. Soms zie je dat je ouders het al zwaar hebben en wil je juist met iemand anders praten. Zoek dan een andere volwassene op, een leraar of een ander familielid.
Muziek kan ook helpen een gevoel duidelijk te maken en helpen je een beter gevoel te geven.
Maak ruimte voor herinneringen. Dat kan een plekje in huis zijn met foto’s en spullen van de degene die dood gaat. Dat kan ook een fotoboek zijn. Op internet zijn ook dingen of sites hiervoor te vinden. Ook kan het een plek zijn in je gedachten waar de dierbare bij je draagt.
Opschrijven wat er is gebeurd kan helpen bij het verwerken van je gevoelens. Sommige kinderen komen soms jaren later met vragen, als je het hebt opgeschreven kan je er later nog een keer naar kijken.
We hebben ook gezien dat een moeder voor oma die ging overlijden een brievenbus maakte van een schoendoos. Daar konden lieve briefjes ingestopt worden maar ook mooie gedachten of kusjes. Die brievenbus bleef ook na het overlijden van oma in gebruik.
Vertel wat er is gebeurd aan je vrienden en op school
Als je weer naar school gaat, vertel dan ook aan je leraar wat er aan de hand is. Zo kunnen ze beter rekening met je houden. Sommige scholen hebben ook een rouwprotocol. Dat is een soort van lijst met zaken die gedaan kunnen worden. Overleg met je leraar of hij of zij de klas het slechte nieuws verteld of dat je dat zelf wil doen, of juist niet. Bereid je voor op de dat er vragen uit de klas kunnen komen. Ook als je niks verteld kunnen kinderen uit je klas het hebben gehoord van hun eigen ouders. Als andere kinderen in de klas weten wat er aan de hand is is het makkelijker om jou te begrijpen.