Corona

Op deze pagina vindt u informatie over de opname, behandeling en revalidatie van coronapatiënten.

Ook op andere pagina’s van deze website kunt u veel relevante informatie vinden over de periode Op de IC en Na de IC, voor patiënten en naasten.

Covid-19 wordt veroorzaakt door het nieuwe coronavirus SARS-CoV-2-19. Omdat bij een eerste infectie met het coronavirus de mens nog geen eigen afweer heeft opgebouwd, kan iedereen  COVID-19 ziekteverschijnselen krijgen. Bij een klein deel van de mensen tot kan dit tot een ernstige dubbelzijdige longontsteking leiden, waarbij de gehele long diffuus kan zijn aangedaan. In dit filmpje wordt uitgelegd waarom een longontsteking door COVID-19 anders is dan longontsteking door andere verwekkers.

Ook kan ARDS (Acute Respiratory Distress Syndrome) optreden, een ernstige reactie op de ontsteking in de longen, waardoor vocht, eiwitten en ontstekingsmateriaal in de longblaasjes terechtkomen. Hierdoor kunnen ernstige ademhalingsproblemen ontstaan.

Patiënten met ernstige ademhalingsproblemen door een COVID-19 longontsteking of ARDS waardoor beademing nodig is, worden opgenomen op een afdeling voor Intensive Care. ‘Intensive care’ is de Engelse benaming voor ‘intensieve behandeling’ en wordt ook wel afgekort als IC. Op de IC is dag en nacht een gespecialiseerd team zorgprofessionals aanwezig, bestaande uit intensivisten, IC-verpleegkundigen, IC-artsen, fysiotherapeuten en vele andere zorgverleners. Zij werken nauw samen om de patiënt de meest optimale en gespecialiseerde zorg te bieden.

Een IC-opname is behalve voor de patiënt ook voor naasten een heftige ervaring. Door alle hectiek rondom corona, zal die ervaring mogelijk nog heftiger zijn dan normaal. Daarin speelt ook mee dat het personeel – anders dan op de IC voor niet-coronaptiënten– in beschermende kledij rondloopt en mondmaskers draagt. Dat zorgt voor een extra beklemmende sfeer. Naasten mogen door de besmettelijkheid van het coronavirus niet of zeer beperkt op bezoek komen. Bovendien is het mogelijk dat de patiënt naar een IC in een ander deel van het land, of zelfs naar Duitsland wordt overgebracht. Dat maakt de een IC-opname voor corona voor alle betrokkenen, patiënten, naasten en IC-personeel een nog veel heftigere ervaring is dan een IC-opname in normale tijden al is.

Afhankelijk van de drukte op een IC, kunnen er ook personeelsleden van andere ziekenhuisafdelingen op de IC werken. Het kan daardoor zijn dat de contactpersoon van de IC niet de hoofdbehandelaar van de patiënt is. Uiteraard staan de contactpersoon en de hoofdbehandelaar voortdurend met elkaar in contact, zodat de contactpersoon precies kan vertellen hoe het met de patiënt gaat.

Op deze pagina en in dit filmpje vind je informatie over het bed van de patiënt, en over allerlei zaken daaromheen, zoals de monitor, de voeding en diverse infuuslijnen.

In dit filmpje is te zien hoe er voor je naaste wordt gezorgd en krijg je tips.

(De filmpjes op deze Coronapagina zijn tijdens de eerste coronagolf door verschillende ziekenhuizen gemaakt. Het kan zijn dat de gang van zaken in het ziekenhuis waar je naaste ligt enigszins afwijkt van wat in deze filmpjes getoond wordt).

IC-patiënten met een corona-infectie worden in verband met het besmettingsgevaar geïsoleerd verpleegd in een isolatiekamer. De patiënt ligt hier alleen. Bij het binnengaan en verlaten van de kamer moeten de zorgverleners en familie de handen desinfecteren en beschermende kleding aantrekken. Deze bestaat uit mondkapje, muts, beschermende bril of spatmasker, schort, en handschoenen. Bij het verlaten van de isolatiekamer wordt de beschermende kleding weggegooid en de handen worden weer goed gedesinfecteerd.

Wanneer er veel coronapatiënten op de IC zijn opgenomen, kunnen patiënten op cohortafdelingen behandeld worden. Dit zijn afdelingen waar alleen maar corona IC-patiënten liggen. Voordat men de cohortafdeling binnenkomt, moeten de handen gedesinfecteerd worden en beschermende kleding aangetrokken. Met deze beschermende kleding gaat het personeel de cohortafdeling op. Op een cohortafdeling hoeven de  artsen en verpleegkundigen zich dus niet telkens bij het binnenkomen van een kamer helemaal opnieuw in beschermende kleding te verkleden. Hoe dat precies werkt zie je hier.

Door al deze beschermende maatregelen is niet te zien, hoe het gezicht van de verpleegkundige of intensivist er uitziet. Dat is voor de patiënten en naasten niet prettig, maar ook de zorgverleners vinden dit niet fijn. Vaak wordt daarom een naambordje gedragen met een foto erop, zodat de patiënt weet wie hem of haar verpleegt.

Naasten krijgen na de opname van de patiënt een contactpersoon toegewezen. Deze houdt naasten op de hoogte van het verloop van de behandeling. Normaal gesproken is de contactpersoon een IC-verpleegkundige, maar het kan in drukke coronatijden ook een andere zorgprofessional zijn. Het blijft uiteraard altijd mogelijk een afspraak voor een gesprek te maken met de artsen van de IC.

Normaal gesproken is er regelmatig een gesprek tussen de intensivist en de familieleden op de IC-afdeling. In het geval van grote drukte op de afdeling, is dat misschien niet altijd mogelijk. Het contact over het verloop van de behandeling van de patiënt zal dan soms via de telefoon verlopen. Dat kan een ‘gewoon’ telefoongesprek zijn, maar het kan ook via beeldbellen (Facetime, Skype, WhatsApp). Om te kunnen beeldbellen, hebben veel intensive cares  ipads die voor dit doel gebruikt kunnen worden.

Tijdens de eerste coronagolf in maart 2020 was er nog geen kennis hoe de patiënten die op de IC werden opgenomen het beste behandeld konden worden. Nu de tweede coronagolf er is, is er meer kennis hoe COVID-19 patiënten op de verpleegafdeling en op de IC te behandelen. Dat maakt dat er minder patiënten op de intensive care worden opgenomen, dat er minder patiënten overlijden en dat de behandelduur op de IC korter is.

In dit filmpje van eind september 2020 worden de nieuwste inzichten gegeven over de behandeling van COVID-19 op de intensive care.

In dit filmpje vind je uitleg hoe COVID-19 patiënten op de IC behandeld worden.

De IC-behandeling van de patiënt richt zich op de problemen die het coronavirus in de longen geeft: (dubbele) longontsteking en/of ARDS (Acute Respiratory Distress Syndrome). Bij patiënten die met het coronavirus besmet zijn, zijn dit de belangrijkste redenen voor IC-opname.

De behandeling van coronapatiënten op de IC is gericht op de toediening van zuurstof en het kunstmatig beademen. Een beademingsmachine neemt de ademhaling over van de patiënt of ondersteunt de ademhaling. De beademing gebeurt in de meeste gevallen via een beademingsbuis in de luchtpijp. Dit heet invasieve beademing.

Het overnemen van de beademing door een machine is nodig omdat de besmetting met het coronavirus voor ernstige ontstekingen in de longen heeft gezorgd. Dat maakt het voor lichaam moeilijk om genoeg zuurstof binnen te krijgen en koolzuur uit te scheiden. Dit zuurstoftekort ontstaat doordat vocht, eiwitten en ontstekingscellen van uit het bloed in het longweefsel terecht komen als gevolg van de heftige ontstekingsreactie.  Door al dat vocht is er geen goede zuurstofuitwisseling meer mogelijk tussen bloed en longblaasjes. Hierdoor kan de patiënt kortademig en benauwd zijn. Door kunstmatig te beademen, wordt de ademhaling geheel of gedeeltelijk overgenomen en krijgt het lichaam de kans de resterende energie te gebruiken voor het gevecht tegen het virus. De longen krijgen intussen de kans om te herstellen.

In dit filmpje wordt het effect op de longen van het coronavirus en van beademing uitgelegd.

Als de patiënt kunstmatig beademd moet worden, kan het zijn dat hij/zij op zijn/haar buik ligt. Deze buikligging kan nodig zijn omdat de longen aan de rugzijde een groter oppervlak hebben dan aan de voorzijde, waardoor de doorbloeding beter is. Door de patiënt op de buik te draaien, gaat een deel van de longblaasjes weer open en kan de uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide beter plaatsvinden. Een ander voordeel is dat opgehoopt slijm makkelijker wegloopt bij een patiënt in buikligging en dat het bloed meer door de minder aangedane gebieden stroomt.

Voor de beademing is het inbrengen van een beademingsbuis (via de mond) noodzakelijk. Hierdoor kan de patiënt niet praten.

Een patiënt die kunstmatige beademing nodig heeft, wordt voordat de beademingsbuis wordt ingebracht in slaap gebracht. Dit heet sedatie. Gesedeerd zijn betekent in feite dat iemand kunstmatig in slaap wordt gehouden. Het bewustzijn wordt verlaagd door het toedienen van rustgevende of slaapmedicijnen. Daardoor voelt de patiënt geen pijn of benauwdheid. Ook de hoestreflex is verminderd. Om te voorkomen dat het slijm zich ophoopt in de longen of de beademingsbuis, wordt dit uitgezogen met een uitzuigslangetje. Als de patiënt gesedeerd is, zal hij daar weinig tot niets van merken. Als de patiënt wakker is, kan dit uitzuigen als naar ervaren worden.

Tijdens het verblijf op de IC wordt de patiënt constant uitgebreid in de gaten gehouden door de aanwezige artsen en verpleegkundigen. De vitale waarden (zoals bloeddruk, hartslag, ademhaling en zuurstofgehalte in het bloed) worden continue gecontroleerd en er wordt regelmatig bloed afgenomen. De patiënt krijgt via een slangetje in de neus voeding.

Klik hier voor nog een filmpje over beademing

Voor ernstig zieke patiënten met COVID-19, die moeten worden opgenomen in het ziekenhuis, zijn er verschillende medicamenteuze behandelingen mogelijk, stelt de leidraad Medicamenteuze behandelopties bij patiënten met COVID-19 vast. Dit advies is onder verantwoordelijkheid van de Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid (SWAB) tot stand gekomen en wordt regelmatig geactualiseerd op basis van nieuwe onderzoeksresultaten. Lees hier meer over de mogelijke behandelingen.

Een deel van de coronapatiënten ontwikkelt stollingsproblemen. Uit sommige onderzoeken blijkt dat dit bij de helft van de IC-patiënten voorkomt. Stollingsproblemen leiden het vaakst tot longembolieën (een bloedprop of trombus in een bloedvat naar de longen) waardoor de conditie van de patiënt snel kan verslechteren. Door stollingsproblemen kunnen in zeldzame gevallen ook een hartinfarct (door een bloedprop in kransslagader), een herseninfarct (door een bloedprop in een bloedvat in de hersenen) of een trombosebeen optreden.

De IC-patiënt met COVID-19 krijgt daarom antistollingsmedicatie, om het verhoogde risico op het ontstaan van trombose (bloedstolsels) tegen te gaan.

De behandeling van een coronapatiënt op een IC-afdeling duurde in het begin van de coronapandemie gemiddeld twee à drie weken. Er is intussen veel ervaring opgedaan met de behandeling van coronapatiënten op de IC. Daardoor is de gemiddelde IC-behandeling korter geworden.  De duur van de behandeling kan echter nog steeds sterk variëren: van enkele dagen tot langer dan een maand.

Hoewel er meer bekend is over de behandeling van de ziekte, blijft de ziekte een grote mate van onvoorspelbaarheid houden. Het ene uur kan het ogenschijnlijk goed gaan met de patiënt, het uur daarna kan er opeens een verslechtering zijn opgetreden in de situatie. Vandaar dat het voor artsen niet eenvoudig is om te voorspellen hoe lang de behandeling gaat duren.

Tijdens de IC-behandeling loopt de patiënt risico op extra problemen, die vaak voorkomen bij IC-patiënten. Denk daarbij aan problemen met de nieren, doorligwonden en een delier (staat van verwardheid).

Er is geen medicijn tegen het coronavirus. Vooralsnog blijkt het toedienen van het middel dexamethason een gunstig effect te hebben op het ziekteverloop. Dexamethason is een ontstekingsremmer. Het wordt al lange tijd gebruikt bij diverse andere ziekten. Het is dus geen experimenteel middel.

Had de patiënt voor opname al een ziekte onder de leden (bijvoorbeeld ernstig long- of hartfalen), dan is de kans op een succesvolle behandeling minder groot. Ook patiënten die voor opname al kwetsbaar waren vanwege een hoge leeftijd, lopen het risico op een minder succesvolle behandeling. Dit kan ook tot overlijden leiden.

Het is ondertussen duidelijk dat heel veel corona-IC-patiënten geen problemen met de ademhaling meer hebben na de IC-behandeling. Maar ook als de behandeling slaagt, is de kans aanwezig dat een deel van de patiënten longschade aan zijn ziekte overhoudt.

Een succesvolle behandeling van de corona-infectie kan evenmin voorkomen dat de patiënt symptomen gaat ervaren die onder het Post Intensive Care Syndroom vallen. Meer informatie daarover vind je op deze pagina.

Een opname op de intensive care is voor de patiënt en zijn naasten zeer emotioneel en ingrijpend. De verwerking van deze stressvolle en intensieve periode kan voor patiënten en naasten na ontslag moeizaam verlopen, vooral omdat er in die periode zo ontzettend veel gebeurd is. De beleving van de IC-periode kan enorm verschillen tussen patiënt enerzijds en naasten anderzijds; wanneer de patiënt wakker wordt, begint voor hem een periode waarin hij beseft hoe ziek hij is geweest, merkt hij hoe zwak hij is en doemt een leven na de intensive care op dat anders kan zijn dan voorheen. Ook heeft hij vaak het gevoel ‘grote stukken van de film kwijt te zijn’ en kan er sprake zijn geweest van nachtmerries en delirante periodes, waardoor hij niet precies weet wat er echt gebeurd is en wat niet. De naaste is op dat moment juist blij en opgelucht dat de patiënt de kritieke ziekteperiode heeft doorstaan.

Het bijzondere bij COVID-19 patiënten is dat naasten maar met een persoon, of met beperkte bezoektijden of helemaal niet op bezoek mogen komen i.v.m. alle quarantainemaatregelen. Of dat de naaste niet op bezoek kán gaan omdat patiënt overgebracht was naar een ziekenhuis in een ander deel van het land. Ook kan het zijn dat de naaste zelf corona heeft en in quarantaine moet of te ziek is om op bezoek te kunnen gaan.  Daardoor hebben naasten van coronapatiënten zelf ook geen (goed) beeld bij de IC-behandeling, de IC-ruimte of het transport bij overplaatsing. Zij moeten het qua informatievoorziening doen met de (online of telefonische) gesprekken met de zorgverleners. Ze kunnen daardoor later minder goed de IC-periode voor de patiënt met hun eigen waarnemingen invullen.

Daarom is het extra belangrijk om tijdens de opname een IC- dagboek bij te houden, liefst door verschillende personen. In een IC-dagboek kunnen de naasten alles opschrijven wat er van dag tot dag gebeurt, hun gevoelens verwoorden en een tijdlijn maken van gebeurtenissen. Hierdoor kan de patiënt achteraf een betere indruk krijgen van wat er zich in het echt allemaal tijdens de IC-opname heeft afgespeeld. De naaste kan de ontbrekende tijd voor de patiënt invullen en de patiënt kan door het samen lezen van het dagboek begrijpen hoe zwaar en stressvol de IC-periode voor de ander moet zijn geweest.

Veel IC’s reiken daarom speciale dagboekjes uit. Hierin kan familie, soms verpleging, van dag tot dag schrijven wat er gebeurt. Foto’s, eventueel schermafbeeldingen van beeldbellen, kunnen daarnaast ook heel goed helpen om de patiënt later te laten zien waar en hoe hij op de IC heeft gelegen. Het maken van een IC-dagboek is voor de naasten een heel goede en effectieve manier om te kunnen dealen met deze heftige periode in het leven van alle betrokkenen.

In het voorjaar 2020 is het digitale dagboek Post-IC gelanceerd. In enkele ziekenhuizen is dit digitale dagboek al in gebruik. Wanneer de patiënt op de IC wordt opgenomen, worden de naasten uitgenodigd dit digitale dagboek te gebruiken. Naasten en verpleegkundigen kunnen in het dagboek de gebeurtenissen beschrijven en foto’s toevoegen. U kunt zelf ook een dagboek starten. Meer informatie vindt u op www.post-ic.nl.

Omdat de IC-capaciteit in sommige ziekenhuizen niet altijd toereikend is, kan het soms nodig zijn de patiënt te vervoeren naar een IC-afdeling van een ander ziekenhuis. Uiteraard geschiedt zo’n overplaatsing op uiterst zorgvuldige wijze, en zetten zorgprofessionals alles op alles om de medische risico’s van die overplaatsing tot een minimum te beperken. Voor patiënten en naasten is zo’n overplaatsing erg vervelend. Als de patiënt weer bij kennis komt, zal hem/haar niets bekend voorkomen.

Voor naasten is een verhuizing extra vervelend als dit betekent dat de patiënt vele tientallen of zelfs wel honderden kilometers verderop in een ziekenhuis ligt. De overplaatsing kan bijdragen aan het gevoel nog sterker van elkaar gescheiden te zijn. Dit maakt het verblijf van hun dierbare op een IC-afdeling extra zwaar voor naasten.

Voor de kwaliteit van de zorg maakt een overplaatsing overigens niets uit. In alle ziekenhuizen in Nederland en Duitsland is ervaring met de behandeling van coronapatiënten en in alle IC-afdelingen verlenen de zorgprofessionals zeer hoogwaardige zorg.

De enorme besmettelijkheid van het coronavirus én de eventuele grote drukte op de IC-afdeling maakt dat veel ziekenhuizen beperkende regels hanteren ten aanzien van de bezoektijden. De beperkende regels gelden vaak voor het hele ziekenhuis, maar zeker voor de afdeling IC, omdat daar de meest kwetsbare patiënten liggen. Het kan zijn dat de IC-patiënt een bezoeker gedurende korte tijd per dag mag ontvangen. Tijdens de eerste coronagolf is een veel ziekenhuizen zelfs geen bezoek aan IC-patiënten mogelijk geweest.

Die bezoekbeperking is voor iedereen erg vervelend. Naasten willen immers het liefst nabij hun dierbare zijn, zeker nu, nu hij/zij in zo’n kwetsbare positie verkeert. Ook voor het personeel is de bezoekbeperking moeilijk; op de meeste IC-afdelingen werkte men de laatste jaren juist toe naar een situatie waarin het voor naasten 24 uur per dag mogelijk was om aan het bed van hun dierbare te zitten. Dat is een groot verschil met de huidige noodzaak van bezoekbeperkingen.

Wanneer bezoek is toegestaan, zal de naaste zich goed moeten houden aan de quarantainemaatregelen, zoals het desinfecteren van handen, afstand houden en het dragen van mondkapjes. IC-medewerkers zullen u inlichten over de verschillende quarantainemaatregelingen en de bezoekmogelijkheden die gehanteerd worden.

Enkele ziekenhuizen bieden naasten de mogelijkheid aan om contact met de patiënt te hebben via beeldbellen. Omdat patiënten vaak te zwak en/of te versuft zijn om zelf een telefoon of iPad te bedienen, is hulp van een verpleegkundige hierbij veelal noodzakelijk. Hiervoor is niet altijd tijd.

Kinderen vallen eveneens onder de bezoekbeperking. Zij kunnen via verhalen van ouders/verzorgers of IC-personeel op de hoogte gehouden worden van de situatie waarin hun dierbare zich bevindt.

Het is verstandig om in de communicatie met kinderen een paar regels in acht te nemen:

• Niets zeggen is niet beter
• Benoem de ziekte en de oorzaak van de ziekte (om te voorkomen dat kinderen denken dat het ‘hun schuld’ is)
• Een kind is zelden te jong om te beseffen dat er ‘iets’ gaande is
• Wees open en eerlijk
• Doseer je informatie; geef niet teveel informatie in één keer
• Creëer eerst een veilige sfeer als je een kind informeert
• Als er geen vragen komen van het kind, betekent dat niet dat het kind geen vragen heeft
• Geef ruimte voor emoties

Als de patiënt weer zelfstandig kan ademen, zal hij/zij na enkele dagen de IC verlaten. Hij/zij verhuist naar een andere ziekenhuisafdeling. Meestal zal dat de longafdeling zijn, maar het kan ook een andere verpleegafdeling zijn.

Voor veel patiënten en naasten is de overgang van de intensive care naar de afdeling groot. Op de nieuwe afdeling zijn minder verpleegkundigen, er is geen bewakingsapparatuur en er worden minder vaak per dag lichamelijke controles uitgevoerd. Voor patiënten die lang op de intensive care hebben gelegen, maar ook voor jou als naaste, kan de overplaatsing naar de nieuwe verpleegafdeling daardoor een gevoel van onveiligheid en angst geven. De mogelijkheden voor bezoek kunnen nog beperkt zijn. Gevoel van eenzaamheid en verwarring (‘Wat is er gebeurd?’) ligt op de loer. Sommige patiënten hebben gevoelens van heimwee naar de veilige en bewaakte intensive-careafdeling. Dit alles is heel normaal. Bespreek dit met de arts en verpleegkundigen zodat zowel de naasten als de patiënt zich ook op de nieuwe afdeling veilig kunnen voelen.

Informatie over veel voorkomende problemen in de herstelperiode na de IC vind je hier.

Na verloop van tijd zal de patiënt het ziekenhuis kunnen verlaten. Afhankelijk van de vraag hoe het met de patiënt gaat, kan hij/zij naar huis, een verpleeghuis of een revalidatiekliniek gaan.

Ontslagen worden van een IC-afdeling is enerzijds een goed teken. Anderzijds is dit nog maar het begin van een lang traject.

Door besmetting met het coronavirus, kan er schade aan de longen zijn ontstaan. Hoeveel schade er aan de longen is, is per persoon verschillend. Hoeveel schade er blijft, is ook per persoon verschillend. Veel hangt af van het herstelvermogen van de longen. Het is evengoed mogelijk dat de longen bij veel patiënten ook goed zullen herstellen. Omdat COVID-19 een nieuwe ziekte is, is daar nog niet veel over bekend.  Of een patiënt volledig herstelt, valt vooraf niet te voorspellen.

Een groot deel van de corona IC-patiënten zullen door de lange ligduur op de ICen de ernst van de ziekte te maken krijgen met de lange termijn gevolgen van kritieke ziekte en de IC-behandeling daarvoor: het Post Intensive Care Syndroom of PICS. Naasten kunnen het Post Intensive Care Syndroom Familie krijgen, of PICS-F.

Door de bijzondere omstandigheden tijdens de corona-pandemie, zoals de quarantaine maatregelen, het niet of zeer beperkt op bezoek kunnen, de overplaatsingen naar andere ziekenhuizen, is de kans op PICS-F bij naasten groter dan in de normale situatie.

Nabestaanden van overleden COVID-19 patiënten op de IC hebben nog meer kans op deze klachten. Schroom niet om hulp te vragen als u merkt dat u als naaste klachten ervaart die bij PICS-familie horen: acute stress, depressieve gevoelens, angstgevoelens, of herbelevingen van wat u heeft meegemaakt.

De revalidatie van coronapatiënten die op de IC zijn behandeld zal zich moeten richten op de problemen die door het coronavirus zijn ontstaan zoals de longontsteking, ARDS en eventuele gevolgen van stollingsproblemen.

Daarnaast moet de revalidatie zich richten op de lange termijn gevolgen van de IC-behandeling: het Post Intensive Care Syndroom. Dit zijn fysieke, psychische en cognitieve klachten die ontstaan zijn, of verergerd zijn, ten gevolge van de kritieke ziekte periode en de IC-behandeling daarvoor.

De meest voorkomende fysieke klachten zijn (ernstige) IC-verworven spierzwakte, ondervoeding en een sterke achteruitgang van de algehele conditie. Deze zijn veroorzaakt door het lang stil liggen, de sedatie, de beademing en de delirante periodes die veel patiënten doormaken. Belangrijke psychische klachten zijn angst, depressie en posttraumatische stress. Deze zijn veroorzaakt door de gehele ervaring: van ziek worden tot de IC-opname zelf. De verwachting is dat de psychische problemen van coronapatiënten extra groot kunnen zijn door de specifieke maatregelen die IC-afdelingen vanwege corona moesten nemen, zoals het beperkt toestaan van bezoek van naasten en het gebruik van beschermende kleding door zorgprofessionals. Veel patiënten zijn daardoor extra angstig als ze naar de IC-afdeling moeten. Ook bij het (weer) wakker worden komt veel angst voor.

Veelvoorkomende cognitieve problemen zijn bijvoorbeeld problemen met het geheugen, aandacht, ruimtelijke waarneming en taal. Deze worden veroorzaakt door diverse factoren, waaronder de ernstige infectie, de invloed van de toegediende medicatie op de hersenen en het doormaken van een delier.

Revalidatie begint al op de intensive care en gaat door op de verpleegafdeling. Tijdens het verblijf op de verpleegafdeling wordt in overleg met de patiënt en naasten bekeken waar de revalidatie na ontslag uit het ziekenhuis heb best kan plaatsvinden. In dit filmpje wordt hier uitleg over gegeven.

Revalidatie na ontslag uit het ziekenhuis kan op diverse locaties van start gaan. Een speciale richtlijn over nazorg voor coronapatiënten die op de IC behandeld zijn, maakt onderscheid tussen vier groepen patiënten:

-Patiënten met alleen milde klachten, kunnen na ontslag uit het ziekenhuis naar huis en revalideren met behulp van hun huisarts, de thuiszorg (voor persoonlijke zorg en huishoudelijke taken) en zorgprofessionals die bij hen thuis kunnen komen, zoals een fysiotherapeut, diëtist, psycholoog of ergotherapeut.

Longartsen, een fysiotherapeute en een diëtiste uit het ErasmusMC maakten voor deze groep patiënten dit voorlichtingsfilmpje over de naweeën van de longontsteking, oefeningen voor thuis en het belang van eiwitrijke voeding.

-Oudere patiënten die forse klachten hebben op fysiek, mentaal en cognitief gebied en daardoor extra kwetsbaar zijn, worden opgevangen door instellingen die geriatrische revalidatiezorg aanbieden

-Patiënten die ernstig verzwakt zijn en tal van beperkingen kennen op fysiek, mentaal en cognitief gebied, kunnen voor nazorg terecht bij revalidatiecentra. Deze zorg kan zowel klinisch als poliklinisch gegeven worden.

Patiënten kunnen, afhankelijk van hun ontwikkeling in de revalidatie, overstappen van de ene soort instelling naar de andere. Patiënten die vooral longklachten hebben, zijn soms het beste af in een gespecialiseerd longcentrum.

De website thuisarts.nl besteedt ook uitvoerig aandacht aan revalidatie na IC-opname vanwege corona. Klik hier om de informatie te lezen.

Soms blijft de patiënt ernstig ziek, ondanks de behandeling. Er kan een punt komen dat verdere behandeling medisch zinloos is. Dan wordt na uitvoering overleg tussen het IC-team en de familie de beslissing genomen de beademing te staken. Men gaat hierbij uiteraard niet over een nacht ijs; er wordt de tijd voor genomen om als IC-team en familie tot dit voor iedereen moeilijke besluit te komen. Vanaf dat moment richt het medisch handelen op de IC zich op het zo menswaardig mogelijk verlopen van de laatste levensfase. Uitgangspunt hierbij is dat de patiënt zo min mogelijk pijn, angst, kortademigheid of andere klachten ervaart.

Nadat de beslissing is genomen om met de kunstmatige beademing te stoppen, wordt de beademingsapparatuur afgekoppeld. Normaal gesproken krijg je als naaste de mogelijkheid om hierbij aanwezig te zijn. Dat kan nu, vanwege corona, anders zijn. Het beëindigen van de kunstmatige beademing is een aangrijpend en emotioneel moment, vooral omdat je dierbare kort daarna zal komen te overlijden. Dat kan een paar minuten tot hooguit enkele uren duren. De arts kan daarover geen voorspelling doen.

Het ziekenhuis zal er alles aan doen om het mogelijk te maken dat je bij dit moment aanwezig kan zijn. Soms kunnen er echter omstandigheden zijn waardoor het voor jou niet mogelijk is om naar het ziekenhuis te komen. Je kunt bijvoorbeeld zelf te ziek zijn.

Kun je er als dierbare niet bij zijn, bespreek dan, als je dat wil, de mogelijkheid om de afkoppeling van de apparatuur bij te wonen via een cameraverbinding. Zorg ervoor dat je dan niet alleen bent. Zorg voor mensen om je heen die je kunnen steunen. Sta toe dat die mensen een tijdje bij je blijven. Het is niet dramatiserend bedoeld, maar het zien sterven van je dierbare is erg heftig als je naast het bed van je dierbare zit. Het is nóg heftiger als je alleen maar op afstand kunt toekijken. Doe dat niet alleen.

Nadat de patiënt is overleden, komt voor de naasten alles in het teken te staan van de uitvaart. Daarvoor moeten tal van beslissingen genomen worden. Tegelijkertijd zullen naasten overvallen worden door emoties. Het verdriet om het verlies van hun dierbare is niet te mijden.

Alle emoties die men rondom het verlies van een dierbare ervaart, noemen we ‘rouw’. Dat kan behalve verdriet ook ongeloof, boosheid of een gevoel van leegte zijn. De rouw zal waarschijnlijk extra zwaar zijn, omdat naasten hun dierbare vaak zo plotseling zijn verloren. Dat is heel anders dan wanneer je het overlijden al maanden van te voren ziet aankomen.

Rouwen kost veel energie. Dat geldt voor de eerste dagen en weken na het verlies, maar waarschijnlijk ook nog vele maandenlang. Belangrijke adviezen voor naasten zijn: probeer goed voor jezelf te zorgen. Probeer je normale hoeveelheid nachtrust te halen, eet goed/gezond en blijf in beweging. Zoek steun bij mensen om je heen, om je verdriet te delen. Bezoek de huisarts als je het idee hebt helemaal vast te zitten. Mogelijk neemt de huisarts zelf contact met naasten op (als hij vanuit het ziekenhuis het officiële bericht krijgt dat een patiënt uit zijn huisartspraktijk is overleden), maar schroom als naaste niet om dat zelf te doen.

Er staat geen vaste tijd voor rouw. Er bestaat ook geen juiste manier om te rouwen. Ieder mens doet dat op zijn/haar eigen manier.

Kijk hier voor meer informatie over rouw.